DİNLENME HAKKI Bayram tatilini geride bıraktık, tatilde birçoğumuz yoğun çalışma temposuna ara vererek biraz soluklandık. Bu iyi gelen molanın ardından bu hafta “dinlenme hakkının” üzerinde duralım istedim. Hukukumuzda dinlenme hakkımız nasıl düzenlenmiş gelin hep beraber makale eşliğinde inceleyelim: Dinlenme hakkı, anayasal sosyal bir hak olan çalışma hakkı kapsamında, genel ve soyut bir kuralla güvence altına alınmıştır. 1982 Anayasası'nın "Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı" başlıklı 50. maddesinin 3. fıkrasında "Dinlenmek çalışanların hakkıdır" denildikten sonra 4. fıkrasında "Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir." hükmüyle de kanun koyucu tarafından düzenlenmesi gereken temel dinlenme süreleri belirlenmiştir. Sosyal devletin en etkili olduğu alanların başında çalışma hak ve ilişkileri gelmektedir. Sosyal haklar içinde yer alan çalışma hakkı, sosyal güvenlik hakkı ve sendikal haklar en temel insan haklarındandır. Sosyal haklar toplumun güçsüz kesimlerinin insan onuruna yaraşır bir hayat sürdürebilmeleri için devlet tarafından gerekli önlemlerin alınması amacıyla olumlu müdahalelerle gerçekleştirilen ve sosyal hukuk devleti anlamında toplumsal eşitliği sağlamaya yönelik haklardır. Sosyal hukuk devleti ilkesinde devletin görevi, Anayasada belirlenmiş temel değerlerin güvence altına alınmasını, sosyal uyuşmazlıkların gerçekçi bir şekilde çözümlenmesini, bireysel ve toplu menfaatlerin dengelenmesini, yardıma muhtaç bireylerin korunmasını ve gelecekte doğabilecek uyuşmazlıklar için önlem alınmasını sağlamaktır. Sosyal haklar kapsamında çalışma hakkının kişi açısından anlamı, çalışanın çalışıp çalışmama, çalışacaksa çalışacağı işi, işvereni ve işyerini seçme ve çalıştığı işten ayrılma özgürlüğüdür. Bunların sağlanabilmesi için de çalışanların uygun bir işe yerleştirilebilmelerinin yanında, kurallara uygun çalıştırılmaları ve iş güvencesinin sağlanması gerekir. Çalışma hakkının kullanılması ancak uygun iş ve çalışma ortamı varsa mümkündür. Sosyal haklar ve bu kapsamda çalışma hakkı, devletin olumlu müdahalesi ile kullanılabilir hale gelir. Çalışma hakkının kapsamı bu çerçevede daha da genişlemekte; iş güvenliği hakkı, işyerinin çalışma ve sağlık koşullarına uygun olmasını isteme hakkı, çalışma sürelerinin uygun ölçülerde tutulmasını isteme hakkı, çalışan çocuk, kadın ve gençlerin korunması ile ilgili haklar, adil ücret hakkı, dinlenme hakkı, boş zaman bulabilme hakkı, yaşına, gücüne ve cinsiyetine uygun işlerde çalıştırılmayı isteme hakkı, sosyal güvenlik hakkı, eşit işe eşit ücret hakkı da kapsama dahil olmaktadır. Dinlenme hakkı, anayasal sosyal bir hak olan çalışma hakkı kapsamında kesin olarak karşılanması gereken haklardandır. Bu konuda İş Kanunu'nda gerekli düzenlemeler yapılarak işçilerin hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde hiçbir çalışma karşılığı olmaksızın ücretlerini alıp dinlenebilmeleri imkânı sağlanmış ve ayrıca yıllık izinlerin ücretli olması ve işçinin bu süreyi mutlaka dinlenerek geçirmesi amaçlanmıştır. Dinlenme hakkı, çalışarak yorulan işçiye bedensel ve ruhsal bakımdan dinlenip, yorgunluğunu gidermesi için serbest zaman tanınmasıdır. İşveren, kanunun ve toplu iş sözleşmesinin sınırları içinde, çalışma süresini düzenleyebilme hakkına sahip olmakla birlikte, işçinin yorularak sağlığının bozulmasına engel olmak için günlük ve yıllık çalışma süresi sınırlandırılmış, ara dinlenmesi, gece dinlenmesi, hafta sonu dinlenmesi, genel tatil günlerinde dinlendirilmesi ve yıllık izin süresinde dinlenmesi düzenlenmiştir. Dinlenme hakkı, hem iş sözleşmesinin taraflarını yani işçi ve işvereni hem de işçinin ailesini etkilemesi sebebiyle, aslında toplum huzuruna hizmet eden bir sosyal haktır. İşçinin çalışarak yorulduğu zamanın bedensel ve ruhsal bakımdan telafi edilmesi gerekir. Bu amacın gerçekleşebilmesi için, dinlenme sürelerinin işçinin insani ihtiyaçlarını karşılayabilecek nitelik ve ölçüde olması gerekir. Dinlenme hakkına ilişkin daha detaylı bilgiye sahip olmak adına İş Kanunu’nu incelemenizi öneririm. Keyifli ve dinç bir hafta dilerim. Kaynakça: Doç. Dr. İştar Cengiz, İş Hukukunda Dinlenme Hakkı, 3nd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 0 9 -11 Nov. 2017